Wirus brodawczaka ludzkiego – co to takiego i jakie choroby wywołuje?
Wirus brodawczaka ludzkiego, czyli HPV (skrót pochodzi od nazwy patogenu w języku angielskim – Human Papillomavirus), to tak naprawdę grupa ponad 200 typów wirusów, z których część może prowadzić do powstania łagodnych zmian skórnych, a inne – do rozwoju groźnych nowotworów.
Typy HPV dzieli się na dwie główne grupy:
- szczepy o niskim ryzyku onkogennym – najczęściej powodują powstawanie zmian w obrębie skóry i/lub błon śluzowych – w tym tak zwanych brodawek zwykłych (potocznie określane mianem kurzajek) oraz kłykcin kończystych, zlokalizowanych przede wszystkim w okolicach narządów płciowych i odbytu;
- szczepy o wysokim ryzyku onkogennym – należą do nich między innymi typy HPV 16 i 18, które są odpowiedzialne za większość przypadków raka szyjki macicy. Inne typy HPV o wysokim potencjale onkogennym mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworów odbytu, prącia, sromu, pochwy oraz gardła i krtani.
Co istotne, nie każde zakażenie onkogennym typem HPV prowadzi do rozwoju raka. W wielu przypadkach układ odpornościowy samodzielnie eliminuje wirusa z organizmu w ciągu kilku miesięcy. Zdarza się jednak, że zakażenie utrzymuje się dłużej niż dwa lata – wówczas mówi się o infekcji przetrwałej, która znacząco zwiększa ryzyko rozwoju zmian przednowotworowych i nowotworowych. To właśnie długo utrzymujące się zakażenie, szczególnie onkogennymi typami wirusa, uznawane jest za jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy oraz innych nowotworów związanych z infekcją HPV.
Jak można zarazić się HPV?
Najczęstszą drogą zakażenia HPV są kontakty seksualne – zarówno waginalne, jak i oralne czy analne. Warto zaznaczyć, że do zakażenia może dojść nawet bez odbycia pełnego stosunku – wystarczy kontakt skóry ze skórą w okolicach intymnych. Do rzadszych, ale również możliwych dróg zakażenia należą:
- kontakt z zakażoną skórą lub powierzchnią (na przykład w saunie, na basenie czy siłowni);
- używanie wspólnych ręczników, przyborów toaletowych czy bielizny;
- przeniesienie wirusa z matki na dziecko w czasie porodu (zdarza się to jednak bardzo rzadko).
HPV jest wirusem niezwykle powszechnym – szacuje się, że nawet 70% aktywnych seksualnie osób zostanie nim zakażonych przynajmniej raz w życiu. Niestety, nie każdy wie, że jest nosicielem, ponieważ infekcja bardzo często przebiega bezobjawowo.
Objawy wirusa HPV u mężczyzn i kobiet – jak je rozpoznać? Diagnostyka HPV
W większości przypadków zakażenie HPV nie daje żadnych objawów i ulega samowyleczeniu w ciągu kilku miesięcy do dwóch lat. Problem pojawia się, gdy zakażenie przekształca się w przewlekłe – wtedy może prowadzić do pojawienia się zmian przednowotworowych i nowotworów.
U kobiet objawy mogą obejmować:
- pojawienie się kłykcin kończystych (brodawkowatych narośli) w okolicach sromu, pochwy, szyjki macicy lub odbytu;
- nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych;
- upławy o nieprzyjemnym zapachu;
- ból podczas stosunku.
Niestety, w przypadku rozwoju raka szyjki macicy długo nie występują żadne symptomy – dlatego tak ważne są regularne badania cytologiczne (przesiewowe), a w przypadku podejrzenia infekcji – badania molekularne, pozwalające nie tylko wykryć obecność konkretnych szczepów wirusa, ale również stwierdzić, czy infekcja ma charakter przetrwały. Więcej informacji o takim badaniu można znaleźć np. tutaj: https://www.alab.pl/badanie/oznaczenie-obecnosci-mrna-onkogenow-e6e7-wirusa-hpv-16183133-i-45.
U mężczyzn zakażenie HPV również często nie daje objawów. Jeśli już się pojawią, mogą one obejmować:
- kłykciny kończyste w okolicach prącia, moszny, odbytu lub w cewce moczowej;
- trudności w oddawaniu moczu i defekacji, związane z obecnością rozrastających się kłykcin;
- rzadziej – objawy związane z rakiem prącia czy odbytu (ból, swędzenie, krwawienia).
Diagnostyka u mężczyzn jest trudniejsza, ponieważ nie istnieje rutynowy test przesiewowy dla HPV. Wykrycie zmian wymaga najczęściej konsultacji urologicznej lub dermatologicznej, ewentualnie badania anoskopowego (przy podejrzeniu zmian w odbycie).
Leczenie HPV i profilaktyka zakażeń
Niestety, nie istnieje żaden preparat czy lek, który mógłby wyeliminować HPV z organizmu. Terapia skupia się przede wszystkim na usuwaniu objawów zakażenia i leczeniu jego skutków. W zależności od sytuacji klinicznej, stosuje się:
- leczenie miejscowe – na przykład kremy działające destrukcyjnie na zmiany w postaci brodawek zwyczajnych i/lub kłykcin;
- usuwanie zmian – kłykciny kończyste czy brodawki skórne mogą być usuwane chirurgicznie, laserowo, z wykorzystaniem krioterapii lub elektrokoagulacji;
- leczenie onkologiczne – w przypadku wykrycia raka (na przykład szyjki macicy, odbytu, prącia) stosuje się leczenie zgodne z obowiązującymi protokołami – operacje, radioterapię i chemioterapię.
Najskuteczniejszą formą profilaktyki jest szczepienie przeciwko HPV. W Polsce szczepienia, w ramach usługi komercyjnej, są dostępne dla wszystkich pacjentów, a od 2023 roku został wdrożony program bezpłatnych, profilaktycznych szczepień dla dzieci w wieku 12–13 lat. W jego ramach dostępne są 2 rodzaje szczepionek (2- i 9-walentna), które chronią przed zakażeniem najczęstszymi typami wirusa o wysokim i niskim ryzyku onkogennym. Oprócz szczepień, zaleca się:
- stosowanie prezerwatyw – choć nie zapewniają pełnej ochrony, mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zakażenia;
- ograniczanie liczby partnerów seksualnych i unikanie ryzykownych zachowań seksualnych;
- regularne badania ginekologiczne i cytologiczne u kobiet;
- edukację seksualną – szerzenie świadomości ryzyka i sposobów zapobiegania zakażeniom HPV.
Regularne badania i profilaktyka – w tym szczepienia – są kluczowe w zapobieganiu poważnym skutkom zakażenia. Warto o tym pamiętać nie tylko w kontekście własnego zdrowia, ale i zdrowia partnera lub partnerki oraz najbliższych osób.
Źródła:
- M. Wiercińska, HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) – objawy, leczenie, badania i rokowania [w:] Medycyna Praktyczna, 25.02.2022
- Dr n. med. M. Leszczyszyn-Pynka, Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego [w:] Medycyna Praktyczna, 22.02.2019
- Dr n. med. D. Zarębska-Michaluk, Szczepienie przeciw HPV – informacje praktyczne [w:] Monografie po Dyplomie 02/2020
- Dr n. med. M. Szafarowska [w:] Ginekologia po Dyplomie 02/2018
- Kornovski, S. Slavchev, S. Kostov, Y. Ivanova, A. Yordanov, Etiologia, klasyfikacja, diagnostyka i profilaktyka stanów przedrakowych szyjki macicy [w:] Onkologia w Praktyce Klinicznej – Edukacja 2021, tom 7, nr 6
- Olejek, HPV jako czynnik etiologiczny raka szyjki macicy [w:] Ginekologia Polska nr 2/2008
- Świderska, Znaczenie diagnostyki zakażeń wirusem HPV w profilaktyce raka szyjki macicy [w:] Borgis – Nowa Medycyna 1/2007
- Plagens-Rotman, K. Bojanowska, E. Jaguszewska, A. Lewek, K. Madziar, M. Drejza, K. Kauczuk, T. Goździewicz, M. Guszczyńska-Losy, M. Durda, W. Kędzia i inni, Wirus brodawczaka ludzkiego a rak szyjki macicy – znaczenie działań edukacyjnych w ginekologii wieku rozwojowego w kontekście profilaktyki onkologicznej. Rola opieki pielęgniarskiej i lekarskiej [w:] Borgis – Medycyna Rodzinna 1/2022
- Strukow, Wirus HPV (Human papillomavirus) – co trzeba wiedzieć? [w:] alab.pl, dostęp: 10.06.2025
