"Na tropie historii: Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie”. Zobacz film i zainspiruj się

W ramach projektu „Na tropie historii: Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie” powstał materiał wideo zachęcający do odwiedzenia placówki i poznania historii tak szczególnej i ważnej, nie tylko dla województwa świętokrzyskiego, ale i całego kraju.

Mauzoleum w Michniowie jest wyjątkowym muzeum historyczno – martyrologicznym, którego głównym celem jest zachowanie pamięci o 817 spacyfikowanych w czasie II wojny światowej wsiach polskich. Ze względu na znajdujący się na terenie Mauzoleum zbiorowy grób pomordowanych mieszkańców Michniowa, Muzeum jest jednocześnie miejscem Pamięci Narodowej. To wartość, jaką należy podkreślać zwłaszcza wśród mieszkańców regionu.

Zadanie zrealizowane zostało właśnie w Michniowie (powiat skarżyski, gmina Suchedniów,  województwo świętokrzyskie). Zdjęcia filmowe oraz wszelkie nagrania zostały zrealizowane na terenie miejscowości oraz w Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie.

Realizacja projektu jest tym bardziej znacząca, że w tym roku przypada 80. Rocznica pacyfikacji Michniowa.

Zadanie jest możliwe do realizacji dzięki dofinansowaniu z budżetu Województwa Świętokrzyskiego w ramach „Otwartego konkursu ofert na wsparcie realizacji zadań publicznych Województwa Świętokrzyskiego z zakresu kultury w 2023 r.

Historia Michniowa (źr.https://martyrologiawsipolskich.pl)

W 1939 r. w Michniowie mieszkało ok. 600 osób. Na przełomie 1939 i 1940 r. do wsi trafiło kilka rodzin wysiedlonych z ziem wcielonych do III Rzeszy.  Michniów, podobnie jak pozostała część ziem polskich włączonych do Generalnej Guberni, został poddany intensywnej polityce grabieży ekonomicznej i demograficznej. Podstawową formą obciążeń gospodarstw chłopskich na terenie GG były kontyngenty, wprowadzone w 1940 r. Wymiar kontyngentu rokrocznie był podnoszony, a jego ściąganie w kolejnych latach odbywało się w sposób brutalny i bezwzględny.

Od momentu przybycia w 1943 r. Jana Piwnika „Ponurego” w lasy siekierzeńskie  na legendarne uroczysko Wykus, aktywność partyzancka wokół Michniowa nabrała rozmachu. W nocy z 2 na 3 lipca 1943 r. partyzanci z Wykusu przeprowadzili atak na pociąg niemiecki na stacji Łączna. W meldunku dziennym Oberfeldkommandantur 603 Kielce podano, iż w wyniku ostrzelania dwóch pociągów pasażerskich zginęło 8 osób, w tym 4 żołnierzy:  jeden z Wehrmachtu oraz trzech z Ostlegionu. Rannych zostało 30-40 osób, wśród których było 11 żołnierzy. Źródła polskie podają liczbę około 170 zabitych Niemców, co  wydaje się być liczbą zdecydowanie zawyżoną. 8 lipca 1943 r. w Radomiu odbyła się narada, podczas której Niemcy omówili szczegóły akcji pacyfikacyjnej w Michniowie. 11 lipca 1943 r. w niedzielne popołudnie grupa niemieckich oficerów policji przybyła samochodem i dokładnie obejrzała ukształtowanie i położenie wsi.12 lipca pomiędzy godziną trzecią a czwartą rano wokół Michniowa zacisnął się podwójny pierścień okrążenia. Wewnętrzne posterunki ustawiono wokół budynków, zewnętrzne zaś od wzgórz do lasu. Silnie uzbrojone punkty usytuowane zostały w pobliżu dróg wylotowych na szosie Suchedniów – Bodzentyn. Nie wypuszczały one ani nie wpuszczały do wsi nikogo. Część policji niemieckiej weszła do wsi i rozpoczęła aresztowania. Zatrzymanych traktowano bardzo brutalnie. W trakcie akcji trwała grabież majątku mieszkańców osady. Dziewięć osób zostało wywiezionych do Kielc celem dalszych przesłuchań. Prowadzący śledztwo SS-Sturmscharführer Herman Weinub wystosował wnioski o wysłanie 8 aresztowanych osób do Auschwitz. Wnioski zatwierdził szef kieleckiego gestapo Karl Essig. W dniu 12 lipca 1943 r. 18 kobiet zostało zabranych i wysłanych na roboty przymusowe. Kobiety te pracowały w gospodarstwach rolnych w okolicach Hanoweru i fabryce porcelany w Königszelt.

Ogółem 12 lipca 1943 r. Niemcy zamordowali w Michniowie 102 osoby, w tym 95 mężczyzn w wieku od 16 do 63 lat, 5 dzieci w wieku od 5 do 15 lat  i 2 kobiety (44 i 48 lat). Wszystkie kobiety i dzieci zginęły od kul bądź pchnięć bagnetem. 23 mężczyzn zastrzelono, pozostali zginęli zamknięci w stodołach i spaleni żywcem. Pacyfikacja wsi trwała około 11-12 godzin. Przyczyną pierwszego dnia pacyfikacji były donosy konfidentów niemieckich mówiące o współpracy i sprzyjaniu mieszkańców wsi oddziałom partyzanckim.

Przed południem 12 lipca dotarła na Wykus wieść o tragedii Michniowa. Po naradzie dowództwa grupa partyzantów ruszyła w stronę wsi. Po dwugodzinnym marszu dotarli na miejsce. Niemców już nie było, opuścili wieś około godziny 15.00. W nocy z 12 na 13 lipca partyzanci „Ponurego„ przeprowadzili akcję odwetową – atak na pociąg niemiecki w odległości około kilometra od Michniowa. Zatrzymano pociąg cywilno - wojskowy  i ostrzelano go. W  wagonach ,,nur für Deutsche", strzelano do wszystkich pasażerów i pozostawiono napis ,,ZEMSTA ZA MICHNIÓW". Wycofujące się oddziały partyzanckie  przeszły przez wieś i udały się w kierunku Wykusu. Część mieszkańców słysząc odgłosy walki opuściła swe domy.

Następnego dnia między godz. 10.00 a 11.00 Niemcy ponownie wkroczyli do Michniowa. Mordowali wszystkich bez względu na płeć i wiek. Tylko nielicznym udało się przeżyć. Najmłodszą ofiarą pacyfikacji był dziewięciodniowy Stefan Dąbrowa spalony żywcem wraz z całą rodziną.

W akcji w  Michniowie udział brały pododdziały III batalionu 17 pułku policji SS , 22 pułku policji SS, żandarmeria z Częstochowy, Skarżyska, Starachowic, Ostrowca i okolicznych posterunków oraz gestapo z Kielc.

Ogólne straty mieszkańców Michniowa bezpośrednio lub pośrednio związane z pacyfikacją to : 211 zamordowanych. W dniu 27 maja 2010 r. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie przyjęła  liczbę 204 ofiar pacyfikacji wsi w dniach 12 i 13 lipca 1943 r.  (102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci w wieku od 9 dni do 15 lat). Pozostałe 7 ofiar to osoby, które były w tym dniu aresztowane i straciły życie w obozach koncentracyjnych. Z najnowszych badań wynika, że liczba ofiar tej zbrodni może być większa, gdyż losy lokatorów, osób czasowo przebywających we wsi czy służby nie są do końca znane.

W dniu 13 lipca 1943 r. Michniów przestał istnieć. Wszystkie domy i zabudowania gospodarcze zostały spalone. Pozostali przy życiu michniowianie znaleźli schronienie i dach nad głową w okolicznych wioskach. 15 lipca 1943 r. zezwolono na pochowanie zwłok pomordowanych. Większość ciał złożono do wspólnego grobu usytuowanego na działce szkolnej. Niektóre rodziny pochowano blisko swych domostw i dopiero w 1945 r. szczątki ofiar przeniesiono do wspólnej mogiły. Od zakończenia wojny corocznie w dniach 12 i 13 lipca w Michniowie odbywają się uroczystości poświęcone ofiarom tej bezprzykładnej zbrodni.